تولید تجهیزات پزشکی در ایران، صنعتی رو به رشد

نویسنده متن "کمیته فنی نیامش"

در شرایط اقتصادی ای که هزینه های واردات کالا با افزایش روبرو میشوند، سرمایه داران هر بازار به سمت تولید گرایش پیدا میکنند. در بازاری همچون بازار تجهیزات پزشکی که با سلامت جامعه در ارتباط است، این مشکلات در طی چند دهه گذشته موجب افزایش تعداد تولیدکنندگان شده است.

وضعیت سلامت ایران: بر اساس اصل 29 قانون اساسی ایران، دسترسی به خدمات بهداشتی درمانی و مراقبت های پزشکی از حقوق همگانی تلقی میشوند. ایران با بیش از 83 میلیون نفر جمعیت سالانه نزدیک به نود میلیارد دلار صرف حفظ و بهبود سلامت جامعه مینماید. بخش سلامت در سالهای اخیر با توجه به بهبود استانداردهای بهداشت و درمان، افزایش تعداد نیروهای فعال در این زمینه در تمامی رده ها، و نیز به روز رسانی تجهیزات و داروهای مصرفی پیشرفت های گسترده ای داشته است. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به عنوان تنها متولی این مهم وظیفه تدوین سیاست ها، ایجاد زیرساخت های مورد نیاز، و راه اندازی شبکه سراسری بهداشت و درمان کشور را عهده دار است. این وزارتخانه علاوه بر وظایف دیگر خود استانداردها و نیازهای کیفی دارو و تجهیزات پزشکی مورد نیاز کشور را نیز تدوین میکند و بر تولید و واردات آنها نظارت دارد. هزینه های بهداشتی درمانی در ایران به شدت شامل یارانه و کمک های دولتی هستند. این یارانه ها علی الخصوص در واردات و تامین دارو و تجهیزات پزشکی تاثیر گذار بوده و به شدت هزینه های درمانی نهایی بیماران را به نسبت سرانه های جهانی کاهش داده است. اما بهداشت و درمان در ایران برای عموم رایگان نیست. برای جبران این فاصله هزینه ای، بیمه های درمانی در دسترس قرار دارند. هم اکنون بین 80 تا 85 درصد از جمعیت ایران تحت پوشش بیمه های درمانی قرار دارند. چهار سازمان اصلی فراهم کننده خدمات بیمه سلامت در ایران شامل سازمان بیمه تامین اجتماعی، بیمه خدمات درمانی، کمیته امداد امام خمینی، و بیمه درمانی نیروهای مسلح هستند. در کنار این چهار سازمان که سهم اصلی را در این بخش در اختیار دارند، سازمان ها و شرکت های دیگری نیز در این بخش فعالیت میکنند. از جمله این سازمان ها میتوان به سازمان های خیریه تخصصی مانند موسسه محک، که از کودکان سرطانی حمایت میکند، اشاره کرد. ایران در حدود 1000 بیمارستان فعال دارد که بیشتر آنها توسط سازمانهای دولتی یا وابسته به دولت مدیریت میشوند. همچنین شبکه بهداشت ایران شامل بیش از 17000 خانه بهداشت در سراسر ایران است که در بسیاری از مناطق روستایی کشور خدمات بهداشتی، پیشگیرانه، و درمانی اولیه را ارائه میدهند. مدیریت این شبکه عظیم بهداشتی و درمانی از موفقیت ها و چالش های نظام سلامت کشور بوده است. بزرگترین مانع در مسیر بهبود بیشتر صنعت سلامت کشور وجود تحریم ها و مشکلات وارد شده به اقتصاد کلی کشور در سال گذشته بوده است. با کاهش تولید ناخالص ملی و افزایش تورم میزان هزینه کرد عمومی در همه زمینه ها، و به دنبال آن در سلامت، کاهش یافته است. این امر که با تحریم های بانکی که مانع نقل و انتقال ارز و خرید دارو و تجهیزات پزشکی و نیز کمبود ارز در بازار نیز همراه شده است موجب کاهش حجم واردات و به طبع آن کمبود در برخی زمینه های دارویی و تجهیزات پزشکی نیز شده است. این کمبود ها در مواردی به افزایش چندین برابری قیمت و روی آوردن بیماران به بازار آزاد و دلالان شده است. ایران در 40 سال گذشته به سمت خودکفایی در بخش سلامت پیشرفت های هنگفتی کرده است. از آموزش و تعلیم کادر مورد نیاز شبکه سلامت تا تامین دارو و تجهیزات پزشکی سیاست کلی نظام بر کاهش اتکا بر خارج از کشور بوده است. به همین دلیل هم اکنون بیش از 100 شرکت تولید کننده دارو و بیش از 120 شرکت تولید کننده تجهیزات پزشکی در کشور فعال هستند. بر طبق آمار در حدود 96 درصد از داروهای مصرفی در ایران تولید داخلی هستند.

تولید داخل: گسترش بهداشت و درمان و بهبود شرایط درمانی کشور باعث رشد مصرف تجهیزات پزشکی در هر دو زمینه استفاده از تجهیزات به روز تر و استفاده تعداد بیشتر از تجهیزات استاندارد قبلی شده است. این امر در کنار افزایش نرخ برابری ارز و مشکلات تحریک موجب ایجاد خلاء عرضه در مقابل تقاضا شده است. به همین دلیل تقاضا برای تولید داخل رو به رشد است. ایران جزو معدود کشورهای منطقه است که زیرساخت صنعتی تولید بسیاری از تجهیزات پزشکی مصرفی خود را دارد. این زیرساخت ها شامل مواد اولیه در دسترس، انرژی ارزان، و نیز صنعتگران دارای تجربه و دانش مورد نیاز برای این نوع تولید است. این امکان در داخل کشور وجود دارد که با استفاده از ماشین آلات، مواد اولیه، و دانش فنی بومی بتوان تولید را آغاز و بخشی از نیاز کشور را رفع نمود. با توجه به روند کلی بازار و آمار موجود بازگشت سرمایه تولید، با در نظر گرفتن استهلاک سرمایه، در این صنعت در حدود دو سال میباشد. این رقم بازگشت سرمایه این بخش را در زمره صنایع زودبازده قرار میدهد. با توجه به نیاز کلان کشور و تکیه بیشتر بر واردات، در قیاس با بخش دارو، تولید تجهیزات پزشکی میتواند از راه های بقای سرمایه گذاران در دوران تحریم باشد. با این حال همچنان بیش از 60 درصد (ارزش ریالی) از تجهیزات پزشکی مصرفی کشور وارداتی هستند. تجهیزاتی که تولید بسیاری از آنها نه تنها برای مصرف داخلی بلکه برای صادرات نیز قابل اندیشیدن است. بر همین اساس، نرخ ثبت شرکت های تولیدی در این بخش افزایش یافته است. در بسیاری از این موارد سرمایه گذاران خرد و کلان از صنایع دیگر نیز در حال وارد شدن به این صنعت هستند.

تکیه بر توانمندی های داخلی: خوشبختانه زیرساخت ها و توانمندی های موجود در داخل کشور امکان گسترش سریع و به صرفه حجم، کیفیت، و تنوع تولیدات داخلی را میدهد. شهرک های صنعتی قرار گرفته در نزدیکی مراکز جمعیتی فعال کشور توان ارائه انشعابات مورد نیاز تولید را دارا میباشند. اکثر این مراکز دارای فاز اختصاصی تولید دارو، تجهیزات پزشکی هستند که امکان تولید به دور از صنایع آلاینده را در اختیار قرار میدهد. از جهت دیگر مواد اولیه پلیمری استفاده شده در تجهیزات مصرفی در داخل کشور در حال تولید است. پیشرفت پروژه های فرآوری نفتی و پتروشیمی به عنوان یکی از صنایع مادر سرمایه هایی در سطح کلان کشور را جذب کرده و امروز در بسیاری از این زمینه ها خودکفا هستیم. هر چند برخی از مواد پیشرفته تر همچنان وارداتی بوده، یا مقدار مصرف داخلی تولید آنها را توجیه پذیر نمی کند، درصد بالایی از نیاز داخلی بدون صرف هزینه های ارزی قابل تامین است. تامین فناوری تولید، شامل ماشین آلات و دانش فنی، متاسفانه تنها نقطه از چرخه تولید است که همچنان اعتماد به توانمندی های داخلی در آن نهادینه نشده است. علی رغم موفقیت های چشمگیر سرمایه گذارانی که از راه حل های داخلی استفاده میکنند، و نیز مشکلات عدیده مالی، لجستیک، حقوقی، و فنی که بر سر راه استفاده از خدمات و محصولات وارداتی وجود دارد، سرمایه گذاران با برخوردی سلیقه ای در پی استفاده از ماشین آلات تولید شده در خارج از کشور هستند. برخوردهای سلیقه ای در این مقوله باعث به هدر رفتن سرمایه های هنگفتی در سال های اخیر شده است و سرمایه گذاران متعددی را درگیر مسائل و مشکلاتی کرده است که عملا آنها را به بزرگترین مبلغین منع ورود به تولید تبدیل می نماید. این در حالی است که فناوری و دانش مورد نیاز در تمامی سطوح در داخل کشور موجود و قابل ارائه است. استفاده از تجهیزات بومی سازی شده، علاوه بر هزینه های کمتر، عدم خروج ارز از کشور، و رهایی از حمل و نقل بین الملل، به لحاظ فنی و حسن انجام کار نیز به آسانی قابل پیگیری هستند. استفاده از خدمات و محصولات صنعتگران داخلی همچنین موجب تزریق سرمایه در تحقیق و توسعه و بهبود می شود. امید است روند رو به بهبود صنعت سلامت کشور همگام با استانداردهای جهانی حفظ شده و کیفیت خدمات بهداشتی، پیشگیرانه، و درمانی ارائه شده به مردم شریف ایران بیش از پیش افزایش یابد. در این مسیر و با اتکاء بر توانمندی ها و قابلیت های دانشمندان و صنعتگران داخلی، سرمایه های سرگردان کشور میتوانند در این صنعت وارد شده و در رسیدن به این مهم یاری رسان باشند.